Cari Açık Nedir, Ne Anlama Gelir?
Cari açık ülkelerin ithal ettiği malların parasal tutar olarak ihraç ettiği mallardan fazla olması anlamına gelir. Ödemeler dengesi istatistikleri ile Merkez Bankası tarafından kamuoyu ile paylaşılan cari açık, yer aldığı ödemeler dengesi bilançosunun en önemli değişkenleri arasında yer alır.
Cari Açık Nasıl Oluşur?
Cari açık oluşumu için üç farklı durumdan söz etmek mümkünüdür. Basit ifade ile döviz girdisi ve çıktısı arasındaki denge olarak da ifade edilebilen cari açığın oluşumu şu şekilde özetlenebilir:
- bahsine giriş
- Uluslararası Mal Ticareti: Ülkeler arası gerçekleşen ithalat ve ihracat işlemleri sonrasında cari açığın oluşma ihtimali yüksektir. Yazımızın girişinde de özetlediğimiz gibi bir ülkenin ihracatı ile toplam kazancı, ithalattan ile toplam harcamalarından az ise cari açık oluşur.
- Hizmetler Hesabı: Sigortacılık, turizm ve taşımacılık gibi kalemlerin yer aldığı bu hesap türünde, bahsedilen sektörlerde elde edilen gelirin giderden az olması cari açığa yol açar.
- Transferler Hesabı: Ülkeye gerçekleşen döviz çıkışı ve girişi arasındaki fark olarak özetlenebilen transferler hesabında, ülkeden döviz çıkışının girişinden fazla olması cari açığa sebep olur.
Cari Açık Nedenleri Nelerdir?
Cari açığın nedenleri başında tercih edilen ekonomi programı yatar. Seçilen ekonomi programında büyümeye öncelik verilmesi sebebi ile yüksek enflasyon ve oynak döviz kuru yaşanıyorsa, kontrolsüz büyüme sebebi ile bozulan pek çok gösterge cari açığa sebep olur. Ekonomi programının yol açtığı enflasyon ve döviz kuru cephelerindeki olumsuzluklara değinmek gerekirse cari açığın oluşma nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- İhracat sektöründe düşüş
- Para biriminin aşırı değerlenmesi sebebi ile ithalattaki artış
- Ekonomi gidişatındaki olumsuzluklar sebebi ile üretim kanadında meydana gelen aksamalar
- Covid-19 pandemisinde yaşandığı şekilde azalan turizm gelirleri
- İhracatta artan ithalata bağımlılık
- Olumsuz ekonomi sebebi ile ihracat ağırlıklı sektörlerde yaşanan fesih, iflas veya konkordato
Cari Açık Nasıl Hesaplanır?
Cari açık hesaplama basit ifade ile ithalattan gelirlerinden ihracat gelirlerinin çıkartılması olarak özetlenebilir. Hesaplama yöntemi ise bu tanımlama ile biraz eksik kalır. Zira cari açığın oluşma nedenleri incelendiğinde, cari açığı ithalat ve ihracat özelinde değil ödemeler dengesi özelinde hesaplamanın daha doğru bir tanımlama olduğu açıktır.
Cari denge ve sermaye hesabı ile cari açığın hesaplaması en doğru şekilde yapılır. Hesaplamada ihracat ve ithalat arasındaki fark olarak tanımlanan mal dengesi, hizmetler hesabında oluşan fark, yurtdışına doğrudan veya dolaylı olarak yapılan yatırım ile yabancı ülkeden gelen yatırım arasındaki farkı ifade eden yatırım geliri ve son olarak cari transfer ile yurtdışına çıkan döviz ile ülkeye giren döviz farkı toplanır. Çıkan sonucun pozitif olması cari fazlanın olmadığı anlamına gelirken, sonucun negatif çıkması cari açığında var olduğunu göstermektedir.
Cari Açık Kapatma Yolları Nelerdir?
Cari açığı kapatma yolları basit ifade ile yukarıda verilen ödemeler dengesini ülke lehine çevirmekle mümkündür. Detaylı bir ekonomi programı gerektiren ilgili yollarda, ekonomi yönetiminin politikalarında gözden geçirmesi gerekli çok sayıda nokta yer alır. Cari açık kapatılabilmesi için uygulanabilecek bazı yollar şu şekilde verilebilir:
- İhracata konu malların değerinin ithal edilen mallara nazaran değerlerinin artırılması
- İthal edilen mallara kota, vergi, vb. sınırlandırıcı ve maliyet artırıcı tedbirler alınması
- Sanayileşme alanında ithal ikameci politikalar izlenerek ülke mallarının küresel pazarda rekabet gücünün artırılması
- Dışa bağımlı bir ekonomi olunmaması halinde, Çin örneğinde olduğu gibi yerel para biriminin döviz kurları karşısında devalüasyona uğratılarak fiyatının küresel pazarda muadillerine göre uygun hale getirilmesi
- Birim turist başına harcama miktarını artırarak kaliteli turist olarak ifade edilen kitleyi hedef almak sureti ile turizm gelirlerinin artırılması
- Ülkenin yatırım yapılabilir olması için gerekli ekonomik ve hukuksal zemininin hazırlanarak yabancı yatırımcı çekilmesi
- Kontrolsüz büyüme yerine ülke potansiyellerine uygun büyüme hedefleri seçilerek kaynakların gereksiz kullanımının önüne geçilmesi
- Finansal piyasalarda şeffaflığın artırılarak yabancı portföy yatırımlarının yurtiçi piyasalarına çekilmesi ve yurtiçi yatırımcıların yurtdışındaki yatırımlarının tersine çevrilmesi
Yıllara Göre Türkiye Cari Açık Verileri Nasıldır?
Yıllar itibariyle Türkiye’de cari açık verileri Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) tarafından kamuoyu ile paylaşılarak kayıt altına alınır. Ödemeler dengesi adı ile tutulan istatistiklere göre Türkiye’nin 2000 – 2019 yılları arasındaki 20 yıllık süreçte verdiği carı açık şu şekilde istatistiklere yansıdı:
- Cari İşlemler Hesabı 2000: -9920 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2001: 3760 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2002: -626 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2003: -7554 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2004: -14198 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2005: -20980 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2006: -31168 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2007: -36949 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2008: -39425 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2009: -11358 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2010: -44616 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2011: -74402 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2012: -47963 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2013: -64302 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2014: -44947 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2015: -32363 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2016: -31529 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2017: -46592 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2018: -28261 milyon dolar
- Cari İşlemler Hesabı 2019: 1674 milyon dolar
Enflasyon ve Cari Açık Arasındaki İlişki Nedir?
Enflasyon ile cari açık arasındaki ilişki ülkenin rekabet gücü ve yatırım yapılabilirlik düzeyi özelinde değerlendirilmelidir. Ülkede yüksek olan enflasyon sıcak para adı verilen yabancı portföy yatırımları ile birlikte soğuk para adı verilen kalıcı yatırımların da gelmesini önleyecektir. Finansal akışı bozulan ülkelerin vereceği cari açık ta büyüyecektir.
Öte yandan yüksek enflasyon ülkede yatırım yapmak isteyen girişimcilerin de önünde büyük engeldir. Artan enflasyon sebebi ile finansman maliyetleri artacak ve elde edilen yatırımın geri dönüş sürelerinde ciddi sapmalar meydana gelecektir. Ülke enflasyon ve döviz kuru dengeye gelene kadar yeni yatırımcılar alacakları yatırım kararlarını erteleyecek ve olası ihraç malların üretimi ötelenecektir.
Cari Fazla Nedir?
Cari fazla ülkenin gelirleri ile birlikte cari transferleri toplamının, cari açık hesaplamasında bahsedilen giderlerin toplamından büyük olması anlamına gelir. Gelişmişlik düzeyi yüksek olan ülkelerde cari fazla verilirken, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde cari açığın verilmesi yaygındır.
Yukarıda paylaşılan cari açık hesaplamasında, verilen formül sonucunun sıfır çıkması halinde cari denge bulunur. Formül sonrası yapılan hesaplamanın pozitif çıkması halinde ise o ülke için cari fazla veriyor kararına varılabilir.
Türkiye Hiç Cari Fazla Verdi Mi?
Türkiye’nin verdiği cari fazla yıl bazında 2001 yılında gerçekleşmiştir. Yukarıda paylaşılan rakamlardan da anlaşılacağı üzere 2001 yılında Türkiye 3,76 milyar dolar cari fazla vermiştir. Cari fazla verilen yıl ardından hızla artan cari açık ise döviz kurlarının yükselişi ile 2019 yılında gerçekleşmiştir. Lüks tüketimin azalarak iç tüketimin artmasının etkisi ile Türkiye, devam eden cari açık serisi sonrasında ikinci kez cari fazla verdi. 2019 yılında verilen cari fazla ise 1,674 milyar dolar olarak rakamlara yansıdı.
ZİYARETÇİ YORUMLARI
BİR YORUM YAZ